Ҫӗмӗрле районӗнчи Кӗҫӗн Тӑван ялӗнче Степанова Перасковья Григорьевна 100 ҫула ҫитсе пырать. Ҫак вӑрам ӗмӗрте хам мӗн курни-илтнине астуса пӗтермелли те ҫук тет кинемей.
Ачаран аслисемпе танах уйра та, сӗтел хушшинче те, хурлӑхра та, ырлӑхра та. Хальхи вӑхӑтри евӗр ачалӑха шкулта, урамра ирӗклӗ те савӑнӑҫлӑ ирттерме май пулман унӑн. Вунулттӑра кача тухса ҫичӗ ача ҫитӗнтерсе тӗрӗс ҫул ҫине кӑларнӑ Праски килем упӑшкипе пӗрле. Тӗнче Вӑрҫи тухсан упӑшки ҫара тухса кайнӑ, аманса таврӑннӑ. Мӗнле чӑтса ирттернӗ-ши ҫак хӗрарӑмсен чӗрисем усал саманан пӑтӑрмахӗсене?
1996 ҫултанпа упӑшки ҫӗре кӗнӗ хыҫҫӑн Праски килем хӑй килӗнче мӑнукӗпе пурӑнать. Ывӑлӗсем катара: Мускавра тата Ӗремпурта ӗҫлесе кил-ҫурт ҫавӑрнӑ. Тӑван яла кашни ҫулах пӗрре килсе каяҫҫӗ. Ачисем патне пурӑнма куҫас шухӑш нихӑҫан пуҫра пулман унӑн. «Мӗнле-ха, хам ҫуралнӑ вырӑна, атте-аннене, юратнӑ упӑшкана, пускил-тӑвансене пӑрахса кайӑн?», — те ыйтать, те ҫирӗплетсе калать ҫӗр ҫула пуснӑ пулсан та уҫӑ тӑнлӑ, ҫирӗп ӑслӑ хӗрарӑм. Ҫак Мӑн Кун ҫывхарнӑ май ял-йыш, Ҫӗмӗрле тӑрӑхӗн тата Тӑванкас администрацийӗсем Степанова Перасковья Григорьевнана сывлӑх ачисемпе манукӗсемпе малалла та савӑнса пурӑнма сунаҫҫӗ.
Авӑнпа раштав уйӑхӗсенче Чӑвашь енре кӗҫӗн классенче вӗренекенсем валли ятарласа «Почемучка–2011» ӑмӑрту пулса иртрӗ. Ҫак ӗҫе Чӑвашьен Вӗренӳ Министерстви тата Ҫӗнӗ Вӗренӳ Технологийӗсен Центрӗ йӗркеленӗ. Ҫӗмӗрле тӑрӑхӗнчи Тӑванкас шкулӗнче вӗренекенсем те кунта хастар хутшӑннӑ. Иккӗмӗш классри Кузьмина Аннӑна тата унӑн амӑшне, ҫутҫанталӑк урокӗсене вӗрентекен Ирина Геннадьевна Кузьминана, ҫӗнтерӳпе чунтан саламлатпӑр. Ачасем пӗчӗкрен пысӑк ӗҫсене хутшӑнни ҫӗршывӑмӑра та хӑйсене пысӑк усӑ пулассине шанатпӑр.
Ҫичӗ ҫул ӗнтӗ Тӑванкас ялӗн культурӑпа кану керменӗнче «Тӑванлӑх» ятлӑ пултаруллӑх ушкӑнӗ халӑха савӑнтарать. Ушкӑна ертсе пыраканӗ Роза Ивановна Сердина 40 ҫула яхӑн Тӑванкас шкулӗнче вырӑс чӗлхипе литературине вӗрентнӗ. Ӗмӗрӗпе халӑх ҫинче пулнӑ ҫынна кил сыхласа ларма питӗ кичем тит вӑл. 2005 ҫулта тата 5 хастар юлташ тупса клуб купӑсҫи Михаил Тихонов тавра чӑмӑртанса фольклор ушкӑнӗ йӗркеленнӗ. Кӗске вӑхӑтрах «Тӑванлӑх» районта, таврари ялсенче палӑрнӑ. Хастар кинемейсем Элӗк, Етӗрне тӑрӑхӗсенче икшер-виҫшер хут хӑйсен пултарулӑхне кӑтартнӑ. Дюдеева Римма, Васильева Зина, Рафинова Ольга, Миронова Римма, Федорова Вера юррисем: «Чуречене яриех уҫар-и», «Юман авӑнать», «Туслӑх юрри», «Тӑвансемӗр пӗрле савӑнар» вӗсем кӑтартнипе чӑн халӑхла, тӑванла янӑраҫҫӗ. Икӗ хутчен Роза Ивановна ушкӑнӗ Мордовинче пулса килнӗ. Тӑванкассинче ҫуралнӑ Подгорский пупа ҫав тӑрӑхра Граждӑн вӑрҫи вӑхӑтӗнче тискеррӗн хӗнесе вӗлернӗ. Ӑна астивме кайнӑ та ӗнтӗ тӑванкас ҫыннисем катарари Мордови ялне. Виҫӗмҫул вара, «Тӑванлӑх» ушкӑн Шупашкарти Филармони сцени ҫинче Маргарита Туринге юрӑҫа ҫуралнӑ кунпа саламланӑ.
Ҫӗмӗрле тӑрӑхӗнчи Хутар шкулӗнче таврари пӗрремӗш вулавӑшсенчен пӗри ӗҫлет. Ку вулав ҫуртне 1870 султа И.Н. Ульянов уҫнӑ теҫҫӗ. Чи малтанхи кӗнекесен хуплашкисенче Илья Николаевич хӑй аллипе «Хутар шкулне парне» тесе ҫырнӑ. Унтанпа 141 сул иртрӗ ӗнтӗ. Вулавӑшӑн статусӗ те улшӑннӑ. Кунта вуншар пин кӗнекесем сӗр пуҫне компьютер технологийӗсемпе усӑ курса ӗҫлемелли майсем те пайтах. Халӗ вӑл кӗнеке пуххи кӑна мар, кунта районти наукӑпа практикӑ конференцийӗсем час-часах пулса иртеҫҫӗ.
Ҫӗмӗрлери ҫамрӑксен суйлав комиссийӗ «Эпӗ суйлава ӳкеретӗп» конкурса пӗтӗмлетрӗ.
Ку ӗҫ чӳк уйӑхӗ тӑршшипех тӑсӑлчӗ. Пӗтӗмпе 42 ача ӗҫне хак пама тивнӗ. Вӗсен хушшинче чи йышлӑ ӗҫсем 3-мӗш тата 8-мӗш шкулсенчен пулни палӑрчӗ. Ҫамрӑк ӳнерҫӗсем хушшинче 1-мӗш вырӑна Андреева Юлия ӗҫӗ тухнӑ. Иккӗмӗш вырӑна Таратина Тамара тата Филлипова Ирина тапӑҫса илнӗ. Виҫҫӗмӗшне вара Моисеева Юлия ҫирӗп вырнаҫса ларнӑ. Пур ҫӗнтерӳҫи те хулари 8-мӗш гимназинче вӗренеҫҫӗ. Пӗри вара, Таратина Тамара, 3-мӗш шкула ҫӳрет. Комиссии пайташӗсем 3-мӗш шкулта вӗренекен Селянкина Анастасияна та пысак хак пачӗҫ.
| АВН | 29 |
Чӑваш радиовӗшӗн кӑҫалхи ҫул пысӑк пӗлтерӗшлӗ — пӗрремӗш передача эфира тухнӑранпа 85 ҫул ҫитет. Унта ӗҫлекенсем районсене ҫитсе радио итлекенсемпе куҫа куҫӑн тӗл пулассине йӑлана кӗртрӗҫ.
Чӑваш телерадиокомпанире ӗҫлекенсен пысӑк ушкӑнӗ хальхинче Ҫӗмӗрле районне ҫитрӗ. Чӑваш радио корреспонденчӗсемпе кӑларӑмсене ертсе пыракансем хӑйсене итлекенӗсемпе Турхан ялӗнче тӗл пулчӗҫ. Чӑваш эстрада юрӑҫисем те уява хутшӑнчӗҫ — хӑйсен юррисемпе пухӑннисен кӑмӑлне ҫӗклерӗҫ. Тӗлпулура чылай конкурс иртрӗ. Радио ӗҫченӗсем хастаррисене пурне те парнесемпе чысларӗҫ. Турхансем эфира тухакансемпе кӑсӑкланса паллашрӗҫ. Хӑйсене килӗшекен сасӑсене киленсе итлесе ларчӗҫ.
85-мӗш ҫул Чӑваш радио хумӗсем ҫинче ҫӗнӗ хыпарсемпе тӗрлӗ кӑларӑм тухса тӑраҫҫӗ. «Ӑраскал», «Шӑнкӑрав», «Атӑлпа Урал хушшинче» — чи аслисен йышӗнче. Корреспондентсем республикӑра мӗн пулса иртнине пӗтӗмпех ҫутатма тӑрӑшаҫҫӗ, ҫынсене кӑсӑклантаракан ыйтусене хускатаҫҫӗ.
Ҫакӑн йышши тӗлпулусем ирттерни радио ӗҫченӗсене халӑхпа ҫывӑхланма май парать.
Паян пӗтӗм тӗнче ачасене хӳтӗлемелли куна паллӑ турӗ. Ҫӗмӗрле районӗнче те ӑна палӑртмасӑр хӑвармарӗҫ. Мероприятисен шутне ӗнер, ҫӑвӑн 31-мӗшӗнче Турханти В.Ярды ячӗллӗ культурӑпа сывлӑха ҫирӗплетмелли центрта иртнӗ «Пепкеада» (Малышиада) та кӗртме пулать. Унта Тӑванкасси, Якуртушкӑнь, Хутар, Турхан ялсенче вырнаҫнӑ шкул умӗнхи учрежденисене ҫӳрекен 5-6 ҫулхи ачасем хутшӑнчӗҫ.
Ӑмӑртакансем виҫӗ тапхӑр урлӑ тухма тиврӗ. Чи малтан Хутартисемпе Тӑванкассинчисем тупӑшрӗҫ — мала Арюхина Диана, Яковлев Эдуард тата Кузьмин Денис (Тӑванкасси) тухрӗҫ. Иккӗмӗш тапхӑрта Турханрисемпе Якуртушкӑнь ачисем ӑмӑртрӗҫ. Кунта мала Краснов Александр, Ефимов Максим тата Михайлов Анатолий (Турхан) тухрӗҫ.
Виҫҫӗмӗш, финаллӑ тапхӑрта, хӑйсен маттурлӑхне кӑтартса мала Турхан ачисем тухрӗҫ. Иккӗмӗш вырӑн Тӑванкасси ачисене лекрӗ.
Эстафетта ӑмӑртӑвӗ ачасене те ашшӗ-амӑшӗсене те питӗ килӗшрӗ.
Ӗнер Раҫҫейре Ҫемье кунне пуллӑ турӗҫ. Вӑл куна халалласа ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче Ҫӗмӗрле районӗнчи Саланчӑк шкулӗнче кил-йыш эстафетти ирттерчӗҫ, унта кӗҫӗн классенче вӗренекен ачасемпе вӗсен ашшӗ-амӑшӗ хутшӑнчӗҫ. Заданисем хаваслӑн пурнӑҫланчӗҫ, сӑмах май вӗсене 1-3 класри ачасен вӗрентекенӗ Мидакова И.А. хатӗрленӗ — кашни хӑйӗн вӑйӗпе вичкӗнлӗхне, сатурлӑхне кӑтартма тӑрӑшрӗ.
Тупӑшу вӑйлӑ пулчӗ, мала «Ӑмӑрткайӑк» («Орлы») ушкӑн тухрӗ. Саламлатпӑр!
Эрнекун, пушӑн 25-мӗшӗнче «Лаша сӑнарӗ хут ҫинче» ятлӑ ӳнер ӑмӑртӑвӗн юлашки ӗҫӗсене йышӑнтӑмӑр. Ҫапла май вӑл вӗҫленни ҫинчен пӗлтеретпӗр. Ку ӑмӑрту хӑйне евӗрлӗ пулчӗ ӗнтӗ — эпир вырӑн палӑртмӑпӑр, ӳкерчӗксенчен чи илемлине суйламӑпӑр. Кам хутшӑннӑ — кашни хӑйне ҫӗнтерӳҫӗ теме пултарать. Парне вара — маларах каласа хӑварнӑ тӑрӑх — сирӗн ӳкерчӗк кӗнекере пичетленни пулӗ.
Ӳнер ӑмӑртӑвне пӗтӗмлетнӗ май ҫакна калама май пур: пӗтӗмӗшле 30 ӗҫ ярса пачӗҫ, вӗсенчен иккӗшне, пахалӑхӗ ытла та япӑх пулнӑран, тӳрех пӑрахӑҫлама тиврӗ. Ыттисене КУНТА курма пултаратӑр.
Шел те, кӗнекере пичетлеме юрӑхлисем вӗсен шутӗнче нумаях мар. Ӑмӑрту йӗркине ӑнлантарса панӑ чухне тӗрлӗ тӗссене сахалтарах усӑ курмалли пирки каларӑмар пулин те хӑшӗ-пӗри пирӗн сӗнӗве шута илмен. Нумай сӑрласа тултарнисем те пур. Унашкал ӗҫсене кӗнекене кӗртме ытла та йывӑр. Теприсем тата ӗҫе хӑш хайлав тӑрӑх ӳкернине кӑтартман — пирӗн вӗсене тахӑш ҫумне вырнаҫтармалла тет...
Ӳнер ӑмӑртӑвне Елчӗк, Комсомольски, Канаш, Ҫӗмӗрле, Хӗрлӗ Чутай, Муркаш районӗсенчи ачасем хутшӑнчӗҫ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑҫлӑлӑхӗсен интитутӗнче ҫу уйӑхӗн 1-мӗшӗнче археологи ӗҫне тума ирӗк илнӗ хыҫҫӑн Ҫӗмӗрле районӗнчи Якуртушкӑнь ял тӑрӑхне кӗрекен Эскетен ял ҫыннисем авалхи тимӗр ӗмӗрӗнчи Холаҫӳч лаптӑкне хӑт кӗртме пуҫларӗҫ.
Ҫӗртмен 27-мӗшӗ ҫанталӑк шӑрӑх тӑчӗ пулин те Якуртушкӑнь шкулӗнче вӗренекен ачасем хулаш вырӑнне хӑт кӗртме тухрӗҫ. Федоров Михаил (10 класс), унӑн шӑллӗсем Сергейпа (8 класс) Владимир (8 класс), ҫавӑн пекех Улисов Антон (9 класс), Кульев Владимир (8 класс) тата Ефатеров Иван (вӑл Ҫӗнӗ Шупашкарти 6-мӗш шкулта 10 класра вӗренет) кун хушшинче картлашкасем туса тухма тӗллев лартрӗҫ. Ӗҫе вырӑнти таврапӗлӳҫӗ Анатолий Пояндаев ертсе пычӗ. Ачасем кун хушшинче Кармал шывӗ урлӑ хыр шӑччисене усӑ курса 12 метр вӑрӑмӑш каҫӑ хатӗрлерӗҫ, картлашкасем туса хӑварчӗҫ.
Холаҫуч археологи эскерӗ (объекчӗ) 2006 ҫултанпа республика шайӗнче археологи палӑкӗ пек упранать.
+12.3 °C